Zofia Biedrzycka - Gozdek
Pół wieku działalności Koła Przewodników Turystycznych PTTK w Olsztynie
( Historia koła w latach 1952 – 2002 )
Spośród dwudziestu absolwentów wybrano zarząd Koła w nietypowym składzie
czterech osób:
prezes – Zofia Biedrzycka – Gozdek, vice-prezes – Antonii Ławrynowicz,
sekretarz – Stanisław Kłosiński i zastępca sekretarza Jan Roganowski.
Skarbnika nie wybrano, ponieważ Koło nie posiadało żadnych funduszy i nic
nie wskazywało, że w najbliższym czasie sytuacja się zmieni.
Najpilniejszym zadaniem zarządu było stworzenie tymczasowego regulaminu, który
określałby prawa i obowiązki członków Koła. Regulamin taki opracowano i przyjęto na
zebraniu 23 czerwca 1952 roku.
Zaaprobowano również wzór opaski przewodnickiej, którą w czasie oprowadzania
turystów przewodnik powinien nosić na rękawie.
Koło Przewodników rozpoczęło działalność.
Dzięki życzliwości dziennikarzy miejscowej prasy
(Głosu Olsztyńskiego i Życia Olsztyńskiego) pod koniec tygodnia ukazywała się pod hasłem
„Poznajemy nasze miasto”informacja, że Koło Przewodników Olsztyńskich w każdą niedzielę
organizuje zwiedzanie Olsztyna . Uczestnictwo w wycieczkach było bezpłatne,
przewodnicy pracowali społecznie. W każdą niedzielę o godzinie dziesiątej przy Wysokiej Bramie oczekiwał na chętnych
przewodnik, aby oprowadzić po mieście, opowiedzieć historię i pokazać najcenniejsze zabytki.
Akcja ta trwała kilka miesięcy. Zadbano też o współpracę z biurami podróży.
Prezes lub członkowie zarządu Koła odwiedzali dyrekcje tych biur informując o
powstaniu Koła Przewodników i możliwości korzystania z usług przewodnickich.
Mimo, że organizatorem kursu przewodnickiego było PTTK, początkowo istniały problemy
z dopasowaniem Koła Przewodników do struktur organizacyjnych PTTK.
W 1954 roku Koło zostało przyjęte do Oddziału Warmińsko – Mazurskiego
PTTK w Olsztynie.
Oddział zatrudnił pracownika do spraw obsługi ruchu turystycznego.
Jednak dopiero wprowadzenie w 1956 roku przez ZG PTTK zarządzeń
normujących sprawy przewodnickie, stawki wynagrodzenia i dysponowanie
funduszami umożliwiło prawidłowe działanie Koła.
Szybki wzrost zainteresowania w tym czasie Warmią i Mazurami spowodował
duży napływ wycieczek. Przewodnicy stali się potrzebni i poszukiwani. Organizowane więc były nowe kursy przewodnickie, których absolwenci zasilali skład Koła.
W 1957 roku na prezesa Koła został wybrany Henryk Langowski, który okazał się
świetnym , oddanym działaczem PTTK i niezapomnianym kolegą. Ponieważ koło
liczyło już 50 członków, zwiększył się skład zarządu.
Przy zarządzie powstała komisja szkoleniowa pod przewodnictwem
Aleksandra Górskiego.
Koło posiadało już własne fundusze, co pozwoliło na przygotowanie i wydanie
serii skryptów szkoleniowych, zawierających szczegółowe wiadomości o najbardziej uczęszczanych szlakach turystycznych Warmii i Mazur. Autorami skryptów byli między
innymi: Zofia Biedrzycka – Gozdek, Aleksander Górski, Henryk Langowski, Edward Lisiewicz, Jan Bałdowski.
Wprowadzono Książeczki Pracy Przewodnika oraz regionalny znaczek przewodnicki, który przewodnicy obowiązani byli nosić podczas oprowadzania
wycieczek.
W 1960 roku nowe Zarządzenie Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury
Fizycznej i Turystyki(WKKFiT) unormowało sprawy przewodnickie m.in. uznając
przewodnictwo za „zawód prawnie chroniony”. Zgodnie z zarządzeniem po ukończeniu kursu i zdaniu egzaminu przewodnik uzyskiwał trzecią klasę, po przepracowaniu trzech lat i uzyskaniu pozytywnej opinii otrzymywał drugą klasę, a po przepracowaniu następnych dwóch lat i uzyskaniu dobrej opinii
otrzymywał najwyższą, pierwszą klasę. Pięciu członków Koła spełniających wszystkie wymogi uzyskało najwyższą, pierwszą klasę przewodnicką.
Od wejścia w życie wspomnianego wyżej zarządzenia kandydaci na przewodników po ukończeniu kursu zdawali egzaminy przed komisją, w skład której wchodzili m.in. przedstawiciel WKKFiT, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Wojewódzki Konserwator Przyrody oraz członkowie Komisji
d/s Egzaminów Przewodników Zarządu Okręgu PTTK w Olsztynie.
Legitymacje przewodnickie wydawane były przez WKKFiT.
Następne lata przynoszą dalszy rozwój koła a absolwenci nowych kursów
przewodnickich zwiększają liczbę członków. Posiadane fundusze własne umożliwiają
unowocześnianie i urozmaicanie metod szkolenia, a także organizowanie krajowych
i zagranicznych wycieczek szkoleniowych dla członków Koła.
Działalność przewodnicka staje się zaraźliwą pasją. W Kole kojarzą się małżeństwa. Działają małżonkowie Bałdowscy, Cebulscy, Liburscy, Ostapowiczowie, Ziajkowie, a nawet całe rodziny : państwo Hermanowie z synem, Z. Grabowski z synem i córką, A. Górski z córką i zięciem, Z. Biedrzycka –Gozdek z mężem, a po jego śmierci z synem, W. Sobieraj z synową. Przewodnicy pełnią różne funkcje we władzach PTTK, działają w komisjach statutowych PTTK, prowadzą wykłady na kursach i szkoleniach przewodników, współpracują z innymi organizacjami
(m.in. Towarzystwem Miłośników Olsztyna), oprowadzają społecznie uczestników imprez organizowanych przez PTTK, a w czasie ferii szkolnych społecznie oprowadzają grupy młodzieży przebywające na koloniach.
Od kwietnia 1966 roku Koło Przewodników stało się zbiorowym członkiem Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich.
Zgodnie z obowiązującym Regulaminem Koła Przewodników okres między końcem sezonu turystycznego a początkiem następnego (na Warmii i Mazurach od połowy października do kwietnia następnego roku) wykorzystywany był na obowiązkowe szkolenia członków Koła oraz na wykłady i wycieczki szkoleniowe.
W 1972 roku na uroczystym spotkaniu z okazji dwudziestolecia działalności , Koło Przewodników zostało wyróżnione Złotą Honorową Odznaką PTTK przyznaną przez Zarząd Główny PTTK. Z tej samej okazji siedmiu członków Koła otrzymało Złote i Srebrne Honorowe Odznaki PTTK, a wielu innych dyplomy i nagrody rzeczowe.
Pod koniec lat sześćdziesiątych i na początku siedemdziesiątych przewodnictwo stało się atrakcyjnym zawodem, zwłaszcza po wynegocjowaniu korzystnych stawek wynagrodzenia. Zwiększyła się nie tylko liczba przewodników, ale poważnie wzrosła ilość oprowadzanych wycieczek, zarówno krajowych jak i zagranicznych. Wielki napływ turystów związany był z obchodami 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. W tym roku nasi przewodnicy oprowadzili 3000 wycieczek, najwięcej w ponad pięćdziesięcioletniej historii Koła.
Praca przewodnika jest urozmaicona i interesująca. W gronie aktywnych członków Koła ponad połowa posiada wykształcenie wyższe. Są prawnicy, inżynierowie, nauczyciele, przedstawiciele różnych dziedzin nauki, ludzie zauroczeni pięknem Warmii i Mazur, zamiłowani turyści i krajoznawcy.
Ćwierć wieku działalności Koła Przewodników w Olsztynie w 1977 roku obchodzono uroczyście, zgodnie z tradycją, o czym informowała red. Zofia Dudzińska w obszernym artykule w Gazecie Olsztyńskiej z 24.10.1977r. Tym razem dla upamiętnienia rocznicy Koło wydało ekslibris zaprojektowany przez znaną olsztyńska plastyczkę Barbarę Lis – Romańczuk. Ekslibris wydrukowany został na papierze czerpanym w Pracowni Druków Artystycznych w Olsztynie. Wyeksponowano w nim herb Olsztyna oraz widok śródmieścia. Strona wewnętrzna ekslibrisu zawiera cytat Komornickiego
ze „ Skarbniczki naszej archeologii” wydanej przez Ambrożego Grabowskiego, krakowianina, w Lipsku w 1854 roku.
„A z jakąż czcią winni byśmy spotykać każdy pomnik uczuć i wyobrażeń przodków naszych, w kamieniu , w farbach czy książce, zaklęty czarami sztuki....
Niestety... tych liczba tak mała, uszczuplona klęskami, jeśli jeszcze miłości naszej nie wznieci, zniknie do reszty... Chowajmyż te relikwie , by potomność nie powiedziała, żeśmy nie umieli cenić co nasze.” Ekslibris wydany w 250 numerowanych egzemplarzach był miłą niespodzianką dla uczestników spotkania jubileuszowego.
Był on również poszukiwany później przez kolekcjonerów.
W 1979 roku, po dłuższych staraniach, zarząd Koła otrzymał własny lokal na cele biurowe, konieczny dla sprawnej pracy administracyjnej i działalności Koła. W 1980 roku Walne Zebranie członków Koła Przewodników nadało tytuł Honorowego Członka Koła Przewodników ówczesnemu dyrektorowi Muzeum Warmii i Mazur mgr Władysławowi Ogrodzińskiemu ,wieloletniemu prezesowi Oddziału Warmińsko-Mazurskiego PTTK w Olsztynie oraz mgr Lucjanowi Czubielowi wieloletniemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków.
Dnia 16 listopada 1980 r. został wprowadzony do użytku nowy, choć wzorowany na starym, znaczek „Przewodnik Turystyczny Warmii i Mazur”. Po 29 latach działalności Koła zarząd pod kierownictwem prezesa Krzysztofa Pietrasiuka doprowadził do zawarcia porozumienia dotyczącego współpracy przy obsłudze ruchu turystycznego pomiędzy Kołem Przewodników a BORT-em przy Oddziale PTTK. Jednocześnie sporządzony został „Katalog usług przewodnickich” mający na celu rozpropagowanie zakresu pracy przewodników PTTK.
W 1982 roku minęło 30 lat Koła Przewodników PTTK w Olsztynie. Z tej okazji opracowano krótką historię Koła z przypomnieniem ważniejszych wydarzeń , osiągnięć a także osób , których działalność przyczyniła się do uzyskania przez Koło bardzo dobrej opinii w kręgach turystycznych i u władz.
Dowodem szacunku jest przyznana Kołu Przewodników w 1982 roku, z okazji trzydziestolecia istnienia, Odznaka Honorowa „Zasłużonym dla Warmii i Mazur”
Niektórzy członkowie Koła mają liczący się dorobek wydawniczy. Są wśród nich nieżyjący już Jan Bałdowski , autor ponad 30 przewodników po Warmii i Mazurach i map naszego regionu, wieloletni przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Krajoznawczej, członek Głównej Komisji Krajoznawczej PTTK, Członek Honorowy PTTK. Również nieżyjący Zbigniew Grabowski – fotografik, dokumentalista, krajoznawca, współautor wydanego w 1951 roku „Skorowidza nazw miejscowości województwa olsztyńskiego” i wielu innych publikacji związanych z regionem. Anna Andrusikiewicz jest m.in. współautorką wydanego w 1993 roku przewodnika Warmia i Mazury oraz autorką pięknie wydanego w 2001 roku przewodnika „Wędrówki po Olsztynie” oraz licznych artykułów krajoznawczych. Marian Jurak jest współautorem przewodnika „Mazury Zachodnie” i autorem filmu krajoznawczego o tym samym tytule oraz współautorem audycji krajoznawczych w Polskim Radiu Olsztyn S.A. Tadeusz Walczak napisał „Przewodnik po znakowanych szlakach rowerowych woj. warm.-mazurskiego”, którego od 2003r. ukazały się już 2 wydania, oraz opracował „Atlas znakowanych szlaków rowerowych woj. warm-mazurskiego”.
Anna Andrusikiewicz jest również znana z udziału w Ogólnopolskich Konkursach Krasomówczych Przewodników Turystycznych w Golubiu-Dobrzyniu, gdzie zdobyła czterokrotnie Złoty Laur, w tym dwa razy w jubileuszowych konkursach laureatów
XX i XXV. W 1993 roku wyróżniona została godnością Członka Honorowego PTTK
przyznaną przez XIII Walny Zjazd PTTK.
Działalność społeczna przewodników jest widziana i doceniana. Czterech spośród członków Koła zostało odznaczonych Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1979 r. Zofia Biedrzycka – Gozdek w 1980 r. Aleksander Górski i Mieczysław Banaszkiewicz , a w 1987 Halina Herman. Ponadto Zofia Biedrzycka-Gozdek na XV Walnym Zjeździe PTTK w 2001 roku została wyróżniona godnością Honorowego Członka PTTK. Poza tym wielu przewodników zostało wyróżnionych odznaczeniami resortowymi i regionalnymi oraz srebrnymi i złotymi Honorowymi Odznakami PTTK.
W latach osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych nastąpiły poważne zmiany nie tylko sytuacji politycznej i gospodarczej kraju, ale także w turystyce. Zawód przewodnika utracił status zawodu chronionego prawem. Zmieniły się struktury organizacyjne PTTK. W Olsztynie na bazie majątku OZGT (pion gospodarczy PTTK) oraz przejętego majątku Oddziału Warmińsko-Mazurskiego PTTK powstała Spółka prowadząca Biuro Turystyki PTTK „Mazury”, która nie przejęła obsługi przewodnickiej.
Wobec tych przekształceń poważnie zmieniła się też sytuacja Koła Przewodników. Liczba członków zmniejszyła się do około 100 osób. Wielu zrezygnowało z działalności przewodnickiej, a niektórzy zarejestrowali „Usługi przewodnickie” i pracują na własne konto pozostając członkami Koła.
Już wcześniej, w 1991 roku , wobec trudności we współpracy z Zarządem Oddziału PTTK
i niemożnością ustalenia stawek przewodnickich , analogicznych do innych ośrodków w kraju , powstało Biuro Przewodników „Warmia” s.c. prowadzone początkowo przez
I. Cebulską i K. Puźniakowską, a potem przez Irenę i Eugeniusza Cebulskich . Do chwili zlikwidowania BORT-u PTTK (01.01.1995 roku) zlecenia na obsługę przewodnicką przyjmowały dwa biura, BORT-PTTK i Biuro Przewodników „Warmia”. Obecnie działa tylko to drugie.
W miarę potrzeby nadal organizowane były kursy dla kandydatów na przewodników, przy czym przestrzegane były w dalszym ciągu następujące wymogi: wykształcenie średnie, mile widziane studia wyższe, znajomość co najmniej jednego języka obcego
( ze względu na zwiększającą się liczbę wycieczek zagranicznych).W związku ze zmianami organizacyjnymi w Oddziale Warmińsko-Mazurskim PTTK Koło Przewodników musiało opuścić w lipcu 1995 roku wieloletnią siedzibę – pokój przewodnicki. Obecnie może tylko korzystać, po uzgodnieniu terminów, z pomieszczeń Klubu Turysty.
Dnia 30.06.1993 została powołana w Olsztynie przez ZG PTTK Komisja Egzaminacyjna Przewodników złożona w większości z członków naszego Koła pod przewodnictwem Stanisławy Bałdowskiej. Jej zadaniem było przeprowadzanie egzaminów dla uczestników organizowanych kursów i nadawanie uprawnień przewodnickich oraz przeprowadzanie co dwa lata weryfikacji kadr przewodnickich w celu przedłużania uprawnień. Dotyczyło to jednak tylko osób należących do koła przewodników PTTK.
W dniu 01.01.1998r. weszła w życie ustawa z 29.08.1997r. o usługach turystycznych dotycząca również przewodników. Ustawa dokładnie określała prawa i obowiązki przewodników oraz wymagane kwalifikacje i sposób nadawania uprawnień przez Urzędy Wojewódzkie. Ówczesny Zarząd Koła kierowany przez Tadeusza Walczaka zadbał aby wśród członków Komisji Egzaminacyjnej Urzędu Wojewódzkiego znaleźli się członkowie PTTK z naszego Koła. W skład Komisji weszli Stanisława Bałdowska, Marian Jurak i Piotr Grabowski. Zarząd Koła włożył wiele pracy w zapoznanie koleżanek i kolegów z treścią ustawy i pomógł wszystkim zainteresowanym w uzyskaniu potwierdzenia posiadanych uprawnień przewodnickich. Przewodnicy otrzymali nowe legitymacje przewodnickie i legitymacje pilotów wycieczek. Po wielu latach przewodnictwo stało się ponownie „zawodem prawnie chronionym”. Bardzo ucieszyło to brać przewodnicką, jednak realizacja tej ustawy, w zakresie ochrony przed nieuczciwą konkurencją (osobami oprowadzającymi bez uprawnień) pozostawia dotąd bardzo wiele do życzenia.
W latach 1998/99 reaktywowano, dzięki aktywności członków Koła, Wojewódzką Komisję Przewodnicką PTTK, której przewodniczącym w latach 1999-2005 był Tadeusz Walczak. Obecnie jej pracami kieruje Krzysztof Zachwieja z Giżycka. Komisja z powodzeniem realizuje zadania integracji środowiska przewodnickiego i reprezentacji społeczności przewodnickiej w kontaktach z władzami regionalnymi i PTTK.
W ciągu pięćdziesięciu lat działalności Koła Przewodników w Olsztynie średnio co dwa lata organizowane były kursy dla kandydatów na przewodników. Większość z nich po zdaniu egzaminu włączała się do działalności koła, zwiększając tym samym liczbę czynnych przewodników. Szybko jednak wielu nowych przewodników wycofywało się
z pracy przewodnickiej. Zmniejszająca się liczba zgłaszanych do obsługi wycieczek miała wpływ na stan liczebny koła. Nie wszystkim, zwłaszcza po kursach z ostatnich dziesięciu lat, odpowiadała weryfikacja, płacenie składek i inne punkty regulaminu Koła, jak na przykład obowiązek uczestniczenia w zajęciach szkoleniowych.
W ciągu pierwszych trzydziestu lat działalności Koła, zorganizowano piętnaście kursów przewodnickich. Dziś, w pięćdziesiątą piątą rocznicę istnienia Koła ponad 60 absolwentów tamtych kursów jest nadal przewodnikami., wśród nich z 55 letnim stażem Zofia Biedrzycka –Gozdek, , z 47 letnim Halina Herman , z 46 letnim Mieczysław Doroszuk i Eugieniusz Skibiński, z 45 letnim Teresa Grzęda, Lidia Kaczyńska i Feliks Muraszko, z 38 letnim Edmund Silski, Andrzej Rukowicz oraz Hanna i Stefan Ziajkowie.
Część przewodników , którzy ukończyli kursy w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych po pewnym okresie działalności wycofywała się ze względu na stan zdrowia lub niemożność połączenia przewodnictwa z pracą zawodową. Niektórzy z nich, po dłuższym okresie działalności, otrzymali status zasłużonego przewodnika i pozostając nadal członkami Koła, służą nam zawsze radą i doświadczeniem.
Od ponad dwudziestu pięciu lat prowadzona jest kronika Koła Przewodników. Z grona członków każdego nowo wybranego zarządu Koła , jedna osoba ma obowiązek prowadzenia kroniki, w której zapisane i udokumentowane są wszystkie ważne wydarzenia. Dotychczasowi kronikarze wykazali dużo pomysłowości i umiejętności w doborze materiałów oraz atrakcyjnym ich prezentowaniu. Kroniki są doskonałym odbiciem działalności Koła, a kronikarze zasługują na uznanie.
Przewodnictwo sprzyja długowieczności. W styczniu 1999r. Koło Przewodników uroczyście obchodziło dziewięćdziesiąte urodziny seniora przewodników olsztyńskich sędziego Czesława Hermana, aktywnego do końca swoich dni członka Koła, odznaczonego m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Honorową Zasłużonym dla Warmii i Mazur, cenionego działacza PTTK ,uhonorowanego najwyższą godnością organizacyjną, Członka Honorowego PTTK. Były serdeczne życzenia, kwiaty, upominki, toasty i wspomnienia. Czesław Herman zmarł w 2000 roku. Na początku maja 2000 r. dziewięćdziesiąte urodziny obchodził Walter Późny, przedwojenny działacz mazurski, dziennikarz, współpracownik przedwojennej Gazety Olsztyńskiej, były starosta szczycieński, poseł na Sejm PRL i wiceprzewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. Życzenia urodzinowe złożyła dostojnemu jubilatowi w jego domu delegacja koleżanek i kolegów. Obecnie kol. Walter ma prawie 97 lat. Życzymy mu 100 lat.
Mimo wielu problemów Koło Przewodników przy Oddziale Warmińsko – Mazurskim PTTK działa zgodnie z wypracowaną wieloletnią tradycją. Z dumą możemy powiedzieć, że wbrew wielu przeciwnościom utrzymaliśmy jedność. Darzymy się wzajemnie szacunkiem i wiążą nas więzi przyjaźni. Jest to niewątpliwie zasługa kolejnych prezesów Koła, którzy swoją inicjatywą, entuzjazmem, umiejętnościami współpracy
z kolegami, zdolnościami organizacyjnymi i wielkim zaangażowaniem społecznym,
przy wsparciu członków zarządu, przyczynili się do rozwoju Koła i osiągnięcia przez nie liczącej się pozycji . W ciągu 57 lat istnienia Koła było ich 19. Niektórzy, pełnili swe funkcje wielokrotnie, co świadczy o ich popularności i zaufaniu wśród koleżanek i kolegów.
Jubileuszowy rok 2007 jest kolejnym , chociaż wyjątkowym, rokiem w działalności naszego Koła. Zgodnie z ponad półwieczną tradycją uczestniczymy w szkoleniach, jeździmy na wycieczki szkoleniowe, szykujemy się, by jak co roku służyć turystom swoją wiedzą i doświadczeniem, by pokazywać im Warmię i Mazury, naszą ziemię serdecznie znajomą.
Artykuł powstał w 2002r.
Olsztyn, dnia 20.01.2009 r.